Daniel Defoe

Daniel Defoe (1660-1731)

Doğum yeri ve tarihi hakkında net bir bilgi bulunmayan Daniel Foe, tarihçiler tarafından daha kabul gördüğü haliyle 1660 yılında Londra’da Flemenk bir ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya geldi. Aristokrat görünmek için 30’lu yaşlarında adına “De”kelimesini ekledi.

Presbiteryen muhaliflerden olan ailesinde, anne hakkında bilgi olmayıp, babası kasaptı (bazı kaynaklarda da mum yağı satıcısı olarak geçmekte).

Ailesi onun din adamı olmasını istediğinden mezhepçi rahiplerin yetiştiği akademiye gönderildi. Burada felsefe, teoloji gibi ana derslerin yanında matematik, coğrafya, tarih dersleri de aldı, Latince, Fransızca ve Yunanca öğrendi.

Ancak, ruhban sınıflara sıcak bakmadığından eğitim sonunda rahipliği bırakıp babasının tavsiyesiyle ticarete atıldı ve 19 yaşında bir çorap firmasında muhasebeci olarak işe başladı.

Defoe, ticaretten arta kalan zamanlarını siyasete ayırdı, sarayın ve Katolik parlamentonun yönetiminden rahatsız olan, özgürlüklerin kısıtlanmasına karşı çıkan muhalif gençlerin toplantılarında yer aldı, düzenlenen tepki mitinglerine katıldı.

1684’te tüccar bir aileye mensup Mary Tuffley ile evlendi, 47 yıl süren bu evlilikten sekiz çocukları oldu.

1685’de II. Charles’in gayri meşru çocuğu Monmouth, şartları fırsat bilerek tepkili halkı da yanına alarak isyan başlattı. Bir ay kadar süren bu isyan kanlı bastırıldı ve Monmouth idam edildi. Böylesi bir zamanda halkının yanında olması gerektiğine inanan Defoe, ticareti bıraktı ve isyana katıldı, isyan bastırılınca da esir düşdü. Çatışmaya katıldığı bölgede çok tanınmadığından sağ salim Londra’ya dönmeyi başardı, ancak mücadele arkadaşları idam edildi.

Londra’ya dönünce kendi işini kurdu ve çorap ticaretine atıldı. Ofisinin hemen altına satış yeri açtı ve 1694’e kadar burada çalıştı.

Bu arada ordudaki Protestanlar atıldı, ordu hızla Katolik bir yapıya büründürüldü. Roma’yla ilişkiler artırıldı, İngiltere’nin yeniden Katolik Kilisesi’ne kabulü istendi. 1687 yılında kraliyet adına Hoşgörü Bildirgesi olarak da anılan Declaration for Liberty of Conscience bildirisini yayınladı ve halkın yeniden barış içinde yaşayabilmesi için Protestanların desteği istendi.

İşte Defoe’nun edebi yaşamı da burada başladı. Sarayın Cizvit krallığını kurma, Katoliklik dışındaki bütün yapıları yok etme planını fark eden Defoe, bu kurnazlığı ifşa etmek için 1687’de A Letter containing some Reflections on His Majesty’s Declaration for Liberty of Conscience [Majestelerinin Vicdan Özgürlüğü Hakkındaki Son Beyanı Üzerine Tartışma Mektubu] adlı ilk makalesini kaleme aldı.

Defoe, bu makalesinden dolayı arkadaşlarından çok tepki görünce yazmayı bıraktı ve ticaretine geri döndü. Ne var ki, Defoe haklı çıktı. Tarihe ‘1688 Devrimi’ olarak geçen bir halk hareketiyle II. James tahttan indirildi.

1689 yılında III. William ve eşi Mary (II. James’in kızı) tahta geçti ve modern İngiltere’nin temellerinin atıldığı bir dönem başladı. Özgürlükler tekrar artırıldı, parlamento güçlendirildi, barış havası tüm ülkeye egemen oldu. Bu yıllarda Defoe, İspanya ve Portekiz’le ticarete başladı. 1692 yılında iflas etse de, dürüstlüğü ve güvenilirliği sayesinde bir yıl içerisinde tüm borçlarını kapattı.

1694’lü yıllarda Defoe’nun ulusal özgürlükler için savaşmayı, hiç bir fedakarlıktan kaçınılmaması gerektiğini savunduğu yazılarından dolayı kralla yakınlıkları başladı.

Yaşadığı dönemi projeler çağı olarak gördü ve 1697 yılında An Essay Upon Projects [Projeler Üzerine Bir Deneme] kitabına ek olarak otuz kadar kitap çıkardı. Kamu yararına projeleriyle İngiltere’yi adeta yeniden yapılandırdı: Ayrı şehirlerde devlet bankaları, denizcilik kazalarında ve yangınlarda geçerli olacak mülk sigortası kurumu, kooperatifleşme, emeklilik fonları, yoksulluk maaşları, akıl hastalıkları hastanesi, kadınlar akademisi, iflas eden tüccarlara imkanlar sağlamak…

1699’a kadar ticaretin içinde yer aldı. Daha sonra bir kiremit fabrikasında yönetici olarak çalışmaya başladı, sonra da oranın sahibi oldu. Fabrika yakınında yaşadı, burada geçen zaman en mutlu yılları oldu. İşleri düzeldi, borçları bitti, ticari itibarı arttı ve kralla ilişkileri gelişti.

İtibarının yanı sıra düşmanları da arttı. 1700 yılında Totchin’in iftiralarla dolu Yabancı kitabına cevap olarak, İngiliz halkını utandırarak hareketlendirmek için The True-Born Englishman [Safkan İngiliz] hicvini kaleme aldı. Bundan sonra yazdığı eserlerini ‘Safkan İngiliz’in yazarı‘ olarak imzaladı.

III. William, yazar ve halk önderi olarak zirveye ulaşan Defoe, 1702’de kralın ölümü ile olanaklarını yitirdi, yaşamı sıkıntıya girdi.

1703’de yazdığı ünlü hicvi  The Shortest-Way with the Dissenters [Muhaliflerle Nasıl Başa Çıkılır?] yüzünden Kraliçe Anna döneminde uzun süre hapislik yaşayınca şirketi çöktü.

1703’de meydana gelen ve ciddi can ve mal kayıplarına neden olan büyük fırtına sonrasında 1704’de kaleme aldığı The Storm (Fırtına), pek çok kişi tarafından modern gazeteciliğin ilk örneklerinden biri olarak görülmektedir.

Aynı yıl, A Review of the Affairs of France [Fransa İşlerine Bir Bakış] adlı süreli yayınını çıkarmaya başladı, bu yayın 1713’e kadar haftada üç kez kesintisiz yayınlandı.

Yazdığı hicivlerden dolayı fanatiklerin hışmına uğradı, para, hapis ve boyunduruk cezalarına çarptırıldı, çoğı zaman saklanarak yaşamak zorunda kaldı.

Sonradan dostu ve destekçisi olacak bakan Harley Defoe’nun bütün borçlarını kapatarak, onun seçimlerde bölgedeki liberallere kalemiyle destek vermesini istedi. At sırtında bin milden fazla yol yaptı, bölgelerdeki her türlü miting ve toplantılara katıldı.

Alacaklılarıyla olan sorunlarını çözünce tüm ticari girişimlerden vazgeçerek tüm zamanını ve enerjisini yalnızca edebiyat çalışmalarına adadı. Çıkardığı eserlerin üst üste baskıları yapılmaya, hatta korsan baskıları bile yapılmaya başlandı.

1706’da o dönemde yazdığı en büyük eseri sayılan İngiltere’nin İskoçya ile birleşmesi hakkındaki kitabını yayımladı. Eser büyük bir başarı elde etti ve hükümetin daveti üzerine üç yıl boyunca Edinburgh’da yaşadı. Burada çok popüler oldu ve iyi bir çevre edindi.

Birleşme tartışılırken, İskoçya onuruna yazdığı Kaledonya şiiri, birleşmenin ardından da 1707’de hâlâ çok değerli olan The History of the Union of Great Britain [Büyük Britanya Birliğinin Tarihi] yayımlandı.

İskoçya’da kaldığı süre boyunca yalnızca Review‘un yayımına devam etmekle kalmadı, bir yandan da The Edinburgh Chimes gazetesini yayımladı.

Kalemini elinden hiç düşürmeyen Defoe, birlik, dini hoşgörü ve özgürlük adına tehlike duyduğu her konuda yazdı ancak, düşmanları onu en çok parayı veren tarafa bağlı kalmakla suçluyorlardı. Bunun üzerine 1715’te toplumun adalet duygusuna seslendiği ünlü eseri Appeal to Honor and Justice [Onur ve Adalete Çağrı]‘yı yayımladı.

Zamanının en yaratıcı en üretken yazarı kabul edilen Defoe, bunca eserin yanında haftalık yayımlanan ve ayda yüz sayfa tutan Mercurius Politicus adlı bir siyasi yayın ile biri günlük olmak üzere üç gazetenin yayımlanmasında da aktif rol aldı.

Nisan 1719’da bilindik tarzının dışında İngiliz realist romanın başlangıcı da kabul edilen The Life and Strange Surprizing Adventures of Robinson Crusoe; of York, Mariner yayımlandı. Başarısız olacağı düşünülen ve aşağılan bu eser dört ay içerisinde dördüncü baskıyı yaptı ve öncesi ve sonrasındaki tüm kaleme aldıklarının önüne geçti.

Aynı yılın Ağustos ayında The Farther Adventures of Robinson Crusoe başlığıyla macerenın ikinci cildini, bir yıl sonra da Serious Reflections During the Life and Surprising Adventures of Robinson Crusoe: With his Vision of the Angelick World başlığıyla üçüncü cildini kalem aldı.

1720’den itibaren Newgate Hapishanesi’nin tüm resmi raporlarını ve burada bulunan suçlularla ilgili bilgileri basan The Original Journal gazetesinde çalışan Defoe, hapishaneye rahat girebildiği için suç ve suçluya dair en güvenilir malzemelere sahip oldu. Buradaki suçlulardan biri olan ünlü hırsız John Sheppar’dan esinlenerek A Narrative of All The Robberies, Escapes, &c. of John Sheppard [John Sheppard’ın Tüm Soygunları, Kaçışları ve Diğer Anlatıları]’ı kaleme aldı.

Kraliçe Anna‘nın ölümü onun yaşamını kökten sarstı. I. George döneminde, bir çok iftiraya uğradı, hapishane ile tehdit edildi, kalemiyle kazandığı mesleğinden oldu. Bütün bunlara dayanamayarak felç geçirdi, iki ay süren yaşam mücadelesini kazandı ve hasta yatağında dahi halkını olası tehlikelere karşı uyarmaya devam etti.

1726’da tarihi ve istatiksel kaynak olarak kullanılan Tour thro’ the whole Island of Great Britain [Tüm Büyük Britanya Adası’nda Tur]’ yayımlandı. 1727’de yayımlanan Conjugal Lewdness ile Tolstoy’un Kreutzer Sonat‘ından yüz altmış yıl önce evlilikteki ahlâkı sorguladı.

Sonradan damadı olacak olan ünlü fizikçi Henry Baker‘in mektuplarından anlaşıldığı üzere, son dönemlerini Londra yakınlarındaki bir evde kızlarıyla birlikte edebi çalışmalar yaparak ve bahçede çalışarak geçirdi, edebiyat okuyan oğlu onlardan ayrı yaşıyordu. Baker, evlenmeden önce 1728’de Defoe ile birlikte The World Observer adlı dergiyi yayımlamaya başladı, Defoe’nun ölümünden sonra da 1735’e kadar tek başına yayımlamaya devam etti.

Birlikte birçok yayına imza attıkları yayıncı Nathaniel Mist ile yolları ayrılınca Mist tarafından tehdit edildi, bir çok kereler cezaya maruz kaldı, hatta Mist’in kılıçlı saldırısına dahi uğradı. Bu yüzden İngiltere’nin bir çok yerinde farklı isimlerle saklanarak yaşadı. Londraya dönmüşse de evine gitmedi, şehrin ücra köşesinde kiraladığı evde saklandı. 12 Nisan 1731’de bu odada yalnız başına, kriz geçirerek öldü. Aileden hiç kimse onun nerede olduğunu bilmiyordu, bu yüzden ev sahibi tarafından gömüldü, ondan kalan şeyler de cenaze masraflarını karşılamak için açık artırmada satıldı.

Mezarı Londra’da bulunan Bunhill Fields mezarlığındadır ve üzerindeki anıt, Christian World gazetesinin çağrısı üzerine Eylül 1970’de yapılmıştır.

Eserleri:

• 1719 The Life and Strange Surprizing Adventures of Robinson Crusoe, of York, Mariner (Robinson Crusoe, İki kitap bir arada, Çev. Akşit Göktürk, Yapı Kredi Yayınları, 1997)
• 1719 The Farther Adventures of Robinson Crusoe (Robinson Crusoe, İki kitap bir arada, Çev. Akşit Göktürk, Yapı Kredi Yayınları, 1997)
• 1719 The King of Pirates : Being an Account of the Famous Enter-prizes of Captain Avery, the Mock King of Madagascar (Korsanlar Kralı Kaptan Avery’nin Cesaret Dolu Maceraları, Çev. Betül Erhan, Alakarga Yayınları, 2015)
• 1720 Captain Singleton (Kaptan Singleton, Çev. Zafer Avşar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021)
• 1721 The Fortunes and Misfortunes of the Famous Moll Flanders (Moll Flanders, Çev. Nazar Arıbaş, İletişim Yayınları, 2017)
• 1722 A Journal of the Plague Year (Veba Yılı Günlüğü, Çev. İris Kantemir, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018)
• 1722 Colonel Jack (Albay Jack, Çev. Zafer Avşar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2023)

William Lee, 1869’da kaleme aldığı Daniel Defoe, his Life, and Recently Discovered Writings, Extending From 1716-1729 [Daniel Defoe, Yaşamı ve Yakın Zamanda Keşfedilen 1716-1729 Arası Yazıları] adlı biyografisinde Daniel Defoe’nun bütün eserlerini (254 adet) listelemiştir. İlgilenen okurlar bu listeye buradan ulaşabilirler.

---

Okumalar