Nobel Edebiyat Ödülleri

Nobel Edebiyat Ödülü (İsveççe: Nobelpriset i litteratur), Alfred Nobel‘in 1895 tarihli vasiyeti üzerine, 1901’den bu yana her yıl ölüm yıldönümü olan 10 Aralık tarihinde Stockholm’de düzenlenen bir törenle İsveç Akademisi’nin seçtiği beş kişilik komite tarafından belirlenen “bir idealist eğilimi en farklı şekilde ifade eden yazara” verilmektedir.

Ödül, bugüne kadar dört kez iki kişiye verilmiş (1904, 1917, 1966, 1974), yedi kez de verilmemiştir (1914, 1918, 1935, 1940–1943). 1958’de ödüle layık görülen Rus yazar Boris Pasternak Sovyetler Birliği hükümetinin baskısından dolayı bu ödülü reddetmek zorunda kalmış, hiçbir resmi ödülü kabul etmeyen Jean-Paul Sartre 1964’te kendisine verilen bu ödülü reddetmiş, 1918’de ödüle layık görülmüş olmasına rağmen bunu reddeden Erik Axel Karlfeldt‘in ödülü ise ancak 1931’de ölümünden sonra gıyabında verilmiştir.

YILÖDÜL SAHİBİÖDÜL GEREKÇESİ
1901Sully PrudhommeÇok nadir bulunan zeka ve duygusallığın kaliteli kombinasyonu, artistik mükemmelliği ve yüksek idealizmin kanıtları bulunan kendine has şiirsel kompozisyonu nedeniyle.
1902Theodor MommsenSanatsal tarih yazarlığında yaşayan en büyük usta, özellikle A history of Rome adındaki muazzam çalışması özel olarak referans gösterilmiştir.
1903Bjørnstjerne BjørnsonFikirlerinin tazeliği ve ruhunun nadir bulunan saflığı nedeniyle her daim seçkin olan şiir yazma sanatındaki asil, ihtişamlı ve esnek yazım nedeniyle.
1904Frédéric MistralHalkının öz tabiatını ve doğal manzarasını içtenlikle yansıttığı şiirlerindeki içten fikirleri ve taze orijinalliği ve ek olarak, Pronvençal filologu olarak önemli çalışmaları nedeniyle.
José Echegarayİspanyol dramasının harika geleneklerini tekrar dirilten, kişisel ve orijinal konularda, çeşitli göz alıcı kompozisyonları nedeniyle.
1905Henryk SienkiewiczEpik bir yazar olarak seçkin meziyetleri nedeniyle.
1906Giosuè CarducciSadece derin bilgisi ve eleştirel araştırmaları nedeniyle değil; yaratıcı enerjisi, taze stili ve lirik gücü ile karakterize şiirsel başyapıtları nedeniyle.
1907Rudyard KiplingBu dünyaca ünlü yazarın eserlerine karakterize; güçlü gözlem, orijinal betimleme yeteneği, taze fikirleri ve olağanüstü anlatı yeteneği nedeniyle.
1908Rudolf Christoph Euckenİdealist hayat felsefesini yansıtan çalışmalarındaki; gerçeği içtenlikle arayışı, düşüncelerinin içe işleyen gücü, geniş vizyonu, sıcak ve güçlü sunumu için.
1909Selma LagerlöfYüksek idealizm, canlı hayal gücü ve manevi algılama yeteneği ile karakterize yazıları için.
1910Paul HeyseLirik şiir, tiyatro, roman ve dünyaca ünlü kısa öykü yazarı olarak uzun üretken kariyeri boyunca, yazılarındaki mükemmel sanatkârlık ve okuyucuya nüfuz eden idealizmi için.
1911Maurice MaeterlinckBazen bir peri hikâyesi görünüşü altında okuyuculara gizemli bir yolda olduklarını hissettiren; geniş hayal gücü ve şiirsel düşleri ile seçkinleşen çok yönlü edebi katkıları ve özellikle tiyatro alanındaki çalışmaları için.
1912Gerhart HauptmannTiyatro dünyasındaki üretken, çeşitli ve sıra dışı üretimleri için.
1913Rabindranath TagoreMükemmel yeteneği ile, batı edebiyatının bir parçası olan kendi İngilizce kelimeleriyle ifade ettiği şiirsel görüşü yoluyla son derece hisli, taze ve güzel dizeleri için.
1914Ödül verilmedi
1915Romain RollandEdebi eserlerindeki yüksek idealizm ve insanoğlunun değişik yüzlerini sempati ve sevgi ile gerçekçi şekilde betimlediği için.
1916Verner von HeidenstamEdebiyatımızda yeni bir çağ açılmasındaki öncü rolü nedeniyle.
1917Karl Adolph GjellerupYüksek idealizmi ile beslenen çeşitli ve zengin şiirleri için.
Henrik PontoppidanGünümüz Danimarka’sındaki yaşamı otantik betimlemelerle yansıttığı için.
1918Ödül verilmedi
1919Carl SpittelerÖzellikle destansı nitelik taşıyan romanı Olympian Spring nedeniyle.
1920Knut HamsunMarkens Grøde (Dünya Nimeti, Toprağın Bereketi veya Toprak Yeşerince) adlı muazzam çalışması nedeniyle.
1921Anatole FranceEngin insan sempatisi, zarafeti ve tipik fransız mizacı, soylu stili ile karekterize, zengin edebi başarısı tanınmakta.
1922Jacinto Benaventeİspanyol dramasının ünlü geleneğini devam ettiren tarzı nedeniyle.
1923William Butler YeatsTüm bir ulusun ruhunu yüksek artistik yazım tarzı ile ifade ettiği, daimi ilham dolu şiir yazma sanatı için.
1924Władysław ReymontBüyük milli destanı, “Chłopi” (Köylüler) nedeniyle.
1925George Bernard ShawSıklıkla şiirsel bir güzellikle sunduğu hiciv içiren; idealizm ve insaniyet ile karakterize çalışmaları için.
1926Grazia DeleddaDerinlikle ve sempatiyle değindiği genel insani sorunları ve memleketindeki yaşamı tüm netliğiyle ele alan idealist yazıları için.
1927Henri BergsonBaşarılı yeteneği ile sunduğu, zengin ve zinde fikirleri nedeniyle.
1928Sigrid UndsetEsasen, Orta Çağ kuzey ülkelerindeki yaşamı güçlü şekilde tasvir ettiği için.
1929Thomas MannBaşlıca, çağdaş edebi çalışmaların klasiklerinden biri olarak tanınan, fevkalade romanı Buddenbrooks nedeniyle.
1930Sinclair LewisAkıl ve mizah ile, yeni karakter tiplemeleri yaratmadaki kabiliyeti ve betimleme sanatının canlı ve kuvvetli olması nedeniyle.
1931Erik Axel KarlfeldtErik Axel Karlfeldt’ın şiirselliği nedeniyle.
1932John GalsworthyEn üst düzeyi “The Forsyte Saga” eserinde görülen, seçkin anlatı sanatı nedeniyle.
1933Ivan BuninNesir yazımında klasik Rus geleneklerini taşıyan düzgün sanat becerisi nedeniyle.
1934Luigi PirandelloDrama ve betimleme sanatında cesur ve hünerli yazımı için.
1935Ödül verilmedi
1936Eugene O’NeillOrijinal trajedi konsepti ile şekillenen, dramatik çalışmalarındaki güç, dürüstlük ve derin duygular nedeniyle.
1937Roger Martin du GardÇağdaş yaşamının bazı önemli yönlerini ve insani çelişleri gerçekçi ve aynı zamanda yüksek sanatsal gücü ile betimlediği eseri Les Thibault nedeniyle.
1938Pearl S. BuckÇin’deki köy yaşamını zengin ve gerçekçi anlatımı ve biyografik şaheseri nedeniyle.
1939Frans Eemil SillanpääMemleketinin köylüsünü derin anlayışı ve onların doğayla ilişkileri ve hayat tarzlarını zarif bir dille tasvir ettiği için.
1940Ödül verilmedi
1941Ödül verilmedi
1942Ödül verilmedi
1943Ödül verilmedi
1944Johannes Vilhelm JensenCesur, yeni yaratıcı stil ve geniş entelektüel merak alanının bir arada olduğu; verimli ve güçlü nadir şiirsel hayal gücü nedeniyle.
1945Gabriela MistralTüm Latin Amerika dünyasının idealist amaçları için adını bir sembol haline getirdiği, güçlü duygulardan ilham alan lirik şiirleri için.
1946Hermann HesseYazılarındaki geleneksel insanlık idealleri ve stilinin yüksek kalitesi örneklerinde olduğu gibi, cesaret ve anlayış ile büyüyen ilham veren yazıları için.
1947André GideKorkusuz bir hakikat sevdası ve keskin psikolojik anlayışı ile sunduğu insan sorunları ve durumları hakkındaki, kapsamlı ve sanatsal olarak kayda değer yazıları için.
1948T. S. EliotGünümüz şiiri için öncü ve seçkin katkıları için.
1949William FaulknerModern Amerikan romancılığı için sanatsal ve güçlü eşsiz katkıları için.
1950Bertrand Russellİnsanlık idealleri ve özgür düşünce konularında, çeşitli ve kayda değer yazıları için.
1951Pär LagerkvistŞiirlerinde insanlığın sonsuz sorularına cevap bulmaya çalıştığı, fikirlerinin bağımsız ve artistik canlılığı için.
1952François Mauriacİnsan yaşamının dramını işleyen romanlarındaki, derin bir manevi anlayışı ve sanatsal yoğunluğu için.
1953Winston ChurchillTarihi ve biyografik açıklamalarının ustalığı kadar, yüce insani değerleri savunurkenki parlak hatipliği için.
1954Ernest HemingwayEn son The Old Man and the Sea adlı eseri ile gösterdiği anlatı sanatındaki ustalığı; ve çağdaş stil üzerindeki etkisi için.
1955Halldór Laxnessİzlanda’nın büyük anlatı sanatını yeniden canlandırdığı, canlı epik gücü için.
1956Juan Ramón Jiménezİspanyolcada artistik saflığın ve yüksek maneviyatın bir örneği meydana getirdiği, lirik şiirleri için.
1957Albert Camusİnsan vicdanının sorularını akıllı bir ağırbaşlılıkla aydınlattığı, önemli ebedi üretimleri için.
1958Boris PasternakHem çağdaş lirik şiir hem de büyük Rus epik geleneği alanlarındaki önemli başarıları için.
1959Salvatore QuasimodoÇağımızın trajik hayat hikâyelerini klasik ateşli ifadeleri ile anlattığı, lirik şiirleri için.
1960Saint-John PerseÇağımızın koşullarını düşsel bir üslupla yansıttığı şiirlerinin, akılda süzülen üslubu ve görüntüleri andıran betimlemeleri için.
1961Ivo AndrićTakip ettiği konuları ve ülkesinin tarihinden seçtiği insan yazgılarını anlattığı yazılarının, güçlü destansı dili için.
1962John SteinbeckSempatik mizahın ve sosyal keskin algının kombinasyonu, gerçekçi ve yaratıcı yazıları için.
1963Giorgos SeferisHelenistik dünya kültüründen esinlendiği, seçkin lirik yazıları için.
1964Jean-Paul SartreZengin fikirlerle ve gerçeği arayış ve özgürlük ruhu ile dolu, geniş kapsamlı etki gösteren eserleri için.
1965Mihail ŞolohovRus halkının hayatında tarihi bir dönemi anlattığı Tales of the Don adlı eserindeki, sanatsal gücü ve bütünlüğü için.
1966Shmuel Yosef AgnonYahudi halkının yaşamını tema alan, son derece karakteristik anlatı sanatı için.
Leonie Nelly Sachsİsrail’in kaderini kuvvetli bir etki bırakarak sunan, fevkalade dramatik ve lirik yazıları için.
1967Miguel Ángel AsturiasLatin Amerika Kızılderililerinin gelenek ve göreneklerini derinlemesine anlattığı, başarılı canlı edebi eserleri için.
1968Yasunari KawabataSon derecede duyarlı bir şekilde tarif ettiği Japon aklının temelini, usta bir anlatı sanatıyla sunduğu için.
1969Samuel BeckettModern insanın yokluğunda ona yükseliş kazandırdığı – roman ve tiyatro oyunlarına yeni bir şekil veren – yazıları için.
1970Aleksandr SolzhenitsynRus edebiyatının zaruri geleneklerini takip ettiği, etik gücü yüksek çalışmaları için.
1971Pablo NerudaBir kıtanın kaderini ve hayallerini canlandıran şiirleri için.
1972Heinrich BöllOnun zamanındaki geniş bakış açısı ve hassas bir beceriyle karakterize Alman edebiyatının yenilenmesine katkıda bulunan yazıları için.
1973Patrick WhiteEdebiyata yeni bir alan katan, epik ve psikolojik anlatı sanatı için.
1974Eyvind JohnsonÇağlarca ve farklı yerler boyunca ileri görüşlü, özgürlüğün teminine katkıda bulunan anlatı sanatı için.
Harry MartinsonEvreni yansıtan ve ayrıntıyı yakalayan yazıları için.
1975Eugenio MontaleHerhangi bir yanılsama olmaksızın hayata genel bir bakışın izini taşıyan insani değerleri büyük bir sanatsal duyarlılık ile sunduğu, kişilikli şiirleri için.
1976Saul Bellowİnsanlık anlayışı ve çağdaş kültürün incelikli analizinin bir arada bulunduğu çalışmaları için.
1977Vicente AleixandreEvrende ve günümüz toplumunda insanların durumunu anlatan, aynı zamanda savaşlar arasında İspanyol şiirinin geleneklerini büyük yenilikler getiren yaratıcı şiirleri için.
1978Isaac Bashevis SingerPolonyalı-Yahudi kültürünün geleneksel kökleriyle, hayat için evrensel insani koşulları belirttiği tutkulu anlatı sanatı için.
1979Odysseas ElytisYunan geleneklerinin arkaplanına karşı, entelektüel akıl ve duygusal güç ile betimlenen modern insanın özgürlük ve yaratıcılık için mücadelesini anlattığı şiirleri için.
1980Czesław MiłoszCiddi ihtilafların dünyasındaki insanlığın maruz kaldığı durumu, uzlaşmaz akıl sesleriyle gösterdiği için.
1981Elias CanettiSanatsal gücün ve düşüncelerin zenginliği ve geniş bakış açısıyla karakterize yazıları için.
1982Gabriel García MárquezFantastik ve gerçekçi yazımın bir arada bulunduğu hayal gücünün zengin dünyasından oluşmuş, bir kıtanın hayatı ve ihtilaflarını yansıtan, romanları ve kısa öyküleri için.
1983William GoldingGünümüz dünyası insanının durumunu aydınlatan; yazılarının çeşitliliği, gerçekçi anlatı sanatının açıklığı ve hayali yazılarının evrenselliği ile karakterize romanları için.
1984Jaroslav SeifertBoyun eğmez ruhunun imgesinin özgürlüğünün ve kişilerinin çok yönlü olmasını sağlayan zengin yaratıcılığı ve tazelikle donatılmış şiirleri için.
1985Claude Simonİnsan durumunu tarif ettiği vakit, derin bir bilinç ile bir şairin ve bir ressamın yaratıcılığının bir arada bulunduğu romanları için.
1986Wole SoyinkaGeniş bir kültürel bakış açısı ve şairane bir sezi üslubu ile sunduğu hayatının tiyatrosu için.
1987Joseph BrodskyDüşüncelerinin açıklığı ve şiirsel bir yoğunluk ile doldurulmuş, kapsamlı yazarlığı için.
1988Necib MahfuzTüm insanlık için geçerli bir Arap anlatı sanatı oluşturduğu, nüanstan zengin -işte akılcı bir gerçekçilik, işte belirsizliği andıran- eserleri için.
1989Camilo José CelaŞefkatli bir tarzda, insanların zayıflığını zorlayıcı bir vizyon ile sunduğu, zengin ve yoğun nesirleri için.
1990Octavio PazDuyusal anlayışı ve insancıl yönü ile karakterize, geniş ufuklu tutkulu yazıları için.
1991Nadine GordimerAlfred Nobel’in deyişiyle insanlığa büyük yarar sağlayan; görkemli epik yazıları için.
1992Derek WalcottTarihi bir vizyona sahip, çok kültürlülük vaadi içeren, fevkalade parlak şiirsel eserleri için.
1993Toni MorrisonAmerikan gerçeğinin önemli bir yönüne hayat veren, şiirsel ifadeler ve hayal gücü ile karakterize romanları için.
1994Kenzaburo OeGünümüz insanlığının kötü durumunu kaygılı resmiyle yoğunlaşan; efsane ve gerçeğin karışımından oluşan, şiirsel gücüyle yarattığı hayal dünyası için.
1995Seamus HeaneyHer gün olan mucizeler ve yaşayan geçmişle yükselttiği, çalışmalarının lirik güzelliği ve etik derinliği için.
1996Wisława SzymborskaTarihi ve biyololojik bağlamda insan gerçeğinin tüm kısımlarına ışık tutan, ironik bir hassasiyete sahip şiirleri için.
1997Dario FoÇiğnenen hassasiyetine tutunan ve acı veren bir itibara sahip Orta Çağın soytarılarına öykündüğü yazılarına.
1998José SaramagoBizim, aldatıcı gerçekliği sürekli olarak bir kez daha kavrayabilmemizi sağlayan; hayal gücü, merhamet ve ironi ile oluşturduğu kıssaları (parable) için.
1999Günter GrassTarihin unutulmaz yüzlerini resmettiği, şen kara öyküleri için.
2000Gao XingjianÇin roman ve tiyatrosuna yeni yollar açan, keskin bir anlayış ve dilsel yaratıcılığa sahip, evrensel geçerliliği olan eserleri için.
2001Vidiadhar Surajprasad NaipaulBize bastırılmış tarihin varlığını göstermeye çalıştığı eserlerinin, dürüst araştırma ve her iki tarafa eşit mesafeli anlatıya sahip olduğu için.
2002Imre KertészTarihin barbar keyfiliğine karşı bireyin kırılgan deneyimini anlattığı için.
2003John Maxwell CoetzeeAnalitik zeka ve verimli diyaloglarla yabancılaşmayı anlattığı için.
2004Elfriede JelinekRomanlarındaki seslerin müzikal ahengi ve oyunlarındaki sıra dışı dilsel coşkunlukla toplumun klişelerinin saçmalığını gözler önüne sermesindeki ustalık için.
2005Harold PinterGünlük keşmekeş içindeki uçurumları gözler önüne seren ve zulmün kapalı odalarını açılmaya zorlayan bir yazar.
2006Orhan PamukKentinin melankolik ruhunun izlerini sürerken, kültürlerin birbirleriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulduğu için.
2007Doris LessingParçalanmış bir uygarlığı şüphecilik, tutku ve hayal gücüyle ele alan kadın hareketini destansı bir dille anlattığı için.
2008J. M. G. Le ClézioMevcut medeniyet altında ve ötesinde insanlığın kaşifi, duygusal coşkunun ve şiirsel maceranın, yeni ayrılıkların yazarlığıyla.
2009Herta MüllerŞiirin yoğunluğu ve nesirin samimiyeti ile, yoksulların dünyasını tasviriyle.
2010Mario Vargas LlosaKişisel direniş, başkaldırı ve yenilginin keskin resmini ve güç yapılarının şemasını çizdiği için.
2011Tomas TranströmerYoğun, şeffaf tasvirleriyle gerçekliğe taze bir giriş sunduğu için.
2012Mo YanSanrısal gerçekçilikle halk hikayelerini, tarihi ve şimdiyi kaynaştırmadaki ustalığı için.
2013Alice MunroÇağdaş kısa öykü ustasına.
2014Patrick ModianoEn anlaşılmaz insan kaderlerini uyandırdığı ve işgalin yaşam dünyasını ortaya çıkardığı hafıza sanatı için.
2015Svetlana AleksiyeviçÇok sesli yazıları, zamanımızdaki acı ve yürekliliğin bir eser.
2016Bob DylanAmerikan müzik geleneğinde yeni bir şiirsel ifade yarattığı için.
2017Kazuo IshiguroBüyük duygusal güce sahip romanlarında dünya ile hayali algı arasındaki uçurumu ortaya çıkardığı için.
2018Olga TokarczukAnsiklopedik tutkuyla sınırların bir yaşam biçimi olarak aşılmasını temsil eden bir anlatı hayal gücü için.
2019Peter Handke
2020Louise GlückSade güzelliği ile bireysel varoluşu evrensel kılan kusursuz şiirsel sesi için.
2021Abdulrazak GurnahKültürler ve kıtalar arasındaki uçurumda sömürgeciliğin etkilerine ve mültecinin kaderine uzlaşmaz ve merhametli bir şekilde nüfuz etmesi nedeniyle.
2022Annie ErnauxKişisel hafızanın köklerini, yabancılaşmalarını ve kolektif kısıtlamalarını ortaya çıkarmaktaki cesareti ve klinik keskinliği için.
2023Jon FosseSöylenemeyeni dile getiren yenilikçi oyunları ve düzyazıları için.

Nobel Ödülleri Hakkında okunabilecek kitaplar ve DVD:

  • Nobeller, Nobel Ödülü ve Bakü Petrolleri (Vefa Kurban, Yeditepe Yayınları, 2013)
  • Nobel Ödüllü Edebiyatçılar (Lütfi Özkök, Dünya Aktüel, 2007)
  • Nobel Ödüllü Edebiyatçılar (A. Erol Göksu, Akış Yayınları, 2007)
  • Nobel’den de Öte, Nobel Edebiyat Ödüllü 16 Yazarla Söyleşiler (Xavi Ayen, Doğan Kitap, 2011)
  • Dünyayı Değiştiren Elli Altı Kadın, Nobel Ödüllü Kadınların Hikayesi (Kolektif, Nobel Tıp Kitabevleri, 2021)
  • Aziz Sancar ve Nobel’in Öyküsü (Orhan Bursalı, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2017)
  • Nobel Ödüllü Yazarlardan Öyküler (İshak Reyna, Alfa Yayınları, 2003)
  • Yirminci Yüzyıl Filmini İzlediğim Akşam ve Başka Küçük Keşifler Nobel Konuşması (Kazuo Ishiguro, Yapı Kredi Yayınları, 2018)
  • Nobel Konuşması Bob Dylan 2016 (Kolektif, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
  • Heykelden Taşa ve Nobel Konuşması (Jose Saramago, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
  • Nobel Konuşması Claude Simon 1985 (Kolektif, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
  • Nobel Konuşması Günter Grass 1999 (Kolektif, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
  • Nobel, Orhan Pamuk ve Yazarlığı (Adnan Acar, Doruk yayınları, 2013)
  • 100 Nobel Ödülü (Çocuk, Cengiz Yıldız, Çocuk Gezegeni, 2015)
  • İlk Kütüphanem, Nobel Ödülü – Barış ve Ekonomi (Çocuk, Kolektif, Halk Kitabevi, 2021)
  • İlk Kütüphanem, Nobel Ödülü Edebiyat-Tip-Fizik-Kimya (Çocuk, Kolektif, Halk Kitabevi, 2021)
  • Güldür Güldür Bilim, Matrak Nobel Ödülleri (Çocuk, Kadir Demircan, Eğlenceli Bilgi, 2020)
  • Orhan Pamuk Anılar ve Nobel (DVD) (Seslendirenler: Çetin Tekindor-Nebil Özgentürk, Alfa Yayınları, 2007)
Kaynaklar:
  1. Vikipedi “Nobel Edebiyat Ödülü sahipleri listesi”
  2. Vikipedi “Nobel Edebiyat Ödülü”
  3. Vikipedi “Nobel Ödülü”
  4. Vikipedi “Nobel Ödülü sahipleri listesi”

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir