Birol Kutkan
06.03.2022 / Son Güncelleme: 01.05.2025
Nobel Edebiyat Ödülü (İsveççe: Nobelpriset i litteratur), Alfred Nobel‘in 1895 tarihli vasiyeti üzerine, 1901’den bu yana her yıl ölüm yıldönümü olan 10 Aralık tarihinde Stockholm’de düzenlenen bir törenle İsveç Akademisi’nin seçtiği beş kişilik komite tarafından belirlenen “bir idealist eğilimi en farklı şekilde ifade eden yazara”(2) verilmektedir.
Ödül, bugüne kadar dört kez iki kişiye verilmiş (1904, 1917, 1966, 1974), yedi kez de verilmemiştir (1914, 1918, 1935, 1940–1943). 1958’de ödüle layık görülen Rus yazar Boris Pasternak Sovyetler Birliği hükümetinin baskısından dolayı bu ödülü reddetmek zorunda kalmış, hiçbir resmi ödülü kabul etmeyen Jean-Paul Sartre 1964’te kendisine verilen bu ödülü reddetmiş, 1918’de ödüle layık görülmüş olmasına rağmen bunu reddeden Erik Axel Karlfeldt‘in ödülü ise ancak 1931’de ölümünden sonra gıyabında verilmiştir.

Nobel Ödülleri Hakkında okunabilecek kitaplar ve DVD:
- Nobeller, Nobel Ödülü ve Bakü Petrolleri (Vefa Kurban, Yeditepe Yayınları, 2013)
- Nobel Ödüllü Edebiyatçılar (Lütfi Özkök, Dünya Aktüel, 2007)
- Nobel Ödüllü Edebiyatçılar (A. Erol Göksu, Akış Yayınları, 2007)
- Nobel’den de Öte, Nobel Edebiyat Ödüllü 16 Yazarla Söyleşiler (Xavi Ayen, Doğan Kitap, 2011)
- Dünyayı Değiştiren Elli Altı Kadın, Nobel Ödüllü Kadınların Hikayesi (Kolektif, Nobel Tıp Kitabevleri, 2021)
- Aziz Sancar ve Nobel’in Öyküsü (Orhan Bursalı, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2017)
- Nobel Ödüllü Yazarlardan Öyküler (İshak Reyna, Alfa Yayınları, 2003)
- Yirminci Yüzyıl Filmini İzlediğim Akşam ve Başka Küçük Keşifler Nobel Konuşması (Kazuo Ishiguro, Yapı Kredi Yayınları, 2018)
- Nobel Konuşması Bob Dylan 2016 (Kolektif, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
- Heykelden Taşa ve Nobel Konuşması (Jose Saramago, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
- Nobel Konuşması Claude Simon 1985 (Kolektif, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
- Nobel Konuşması Günter Grass 1999 (Kolektif, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
- Nobel, Orhan Pamuk ve Yazarlığı (Adnan Acar, Doruk yayınları, 2013)
- 100 Nobel Ödülü (Çocuk, Cengiz Yıldız, Çocuk Gezegeni, 2015)
- İlk Kütüphanem, Nobel Ödülü – Barış ve Ekonomi (Çocuk, Kolektif, Halk Kitabevi, 2021)
- İlk Kütüphanem, Nobel Ödülü Edebiyat-Tip-Fizik-Kimya (Çocuk, Kolektif, Halk Kitabevi, 2021)
- Güldür Güldür Bilim, Matrak Nobel Ödülleri (Çocuk, Kadir Demircan, Eğlenceli Bilgi, 2020)
- Orhan Pamuk Anılar ve Nobel (DVD) (Seslendirenler: Çetin Tekindor-Nebil Özgentürk, Alfa Yayınları, 2007)
Kaynaklar:
- “All Nobel Prizes in Literature” The Nobel Prize
- “Nobel Edebiyat Ödülü” Vikipedi
- “Nobel Ödülü” Vikipedi
- “Nobel Edebiyat Ödülü sahipleri listesi” Vikipedi
- “Nobel Ödülü sahipleri listesi” Vikipedi
Nobel Edebiyat Ödülleri
1901
Sully Prudhomme
Çok nadir bulunan zeka ve duygusallığın kaliteli kombinasyonu, artistik mükemmelliği ve yüksek idealizmin kanıtları bulunan kendine has şiirsel kompozisyonu nedeniyle.
1902
Theodor Mommsen
Sanatsal tarih yazarlığında yaşayan en büyük usta, özellikle A history of Rome adındaki muazzam çalışması özel olarak referans gösterilmiştir.
1903
Bjørnstjerne Bjørnson
Fikirlerinin tazeliği ve ruhunun nadir bulunan saflığı nedeniyle her daim seçkin olan şiir yazma sanatındaki asil, ihtişamlı ve esnek yazım nedeniyle.
1904
Frédéric Mistral
Halkının öz tabiatını ve doğal manzarasını içtenlikle yansıttığı şiirlerindeki içten fikirleri ve taze orijinalliği ve ek olarak, Pronvençal filologu olarak önemli çalışmaları nedeniyle.
José Echegaray
İspanyol dramasının harika geleneklerini tekrar dirilten, kişisel ve orijinal konularda, çeşitli göz alıcı kompozisyonları nedeniyle.
1905
Henryk Sienkiewicz
Epik bir yazar olarak seçkin meziyetleri nedeniyle.
1906
Giosuè Carducci
Sadece derin bilgisi ve eleştirel araştırmaları nedeniyle değil; yaratıcı enerjisi, taze stili ve lirik gücü ile karakterize şiirsel başyapıtları nedeniyle.
1907
Rudyard Kipling
Bu dünyaca ünlü yazarın eserlerine karakterize; güçlü gözlem, orijinal betimleme yeteneği, taze fikirleri ve olağanüstü anlatı yeteneği nedeniyle.
1908
Rudolf Christoph Eucken
İdealist hayat felsefesini yansıtan çalışmalarındaki; gerçeği içtenlikle arayışı, düşüncelerinin içe işleyen gücü, geniş vizyonu, sıcak ve güçlü sunumu için.
1909
Selma Lagerlöf
Yüksek idealizm, canlı hayal gücü ve manevi algılama yeteneği ile karakterize yazıları için.
1910
Paul Heyse
Lirik şiir, tiyatro, roman ve dünyaca ünlü kısa öykü yazarı olarak uzun üretken kariyeri boyunca, yazılarındaki mükemmel sanatkârlık ve okuyucuya nüfuz eden idealizmi için.
1911
Maurice Maeterlinck
Bazen bir peri hikâyesi görünüşü altında okuyuculara gizemli bir yolda olduklarını hissettiren; geniş hayal gücü ve şiirsel düşleri ile seçkinleşen çok yönlü edebi katkıları ve özellikle tiyatro alanındaki çalışmaları için.
1912
Gerhart Hauptmann
Tiyatro dünyasındaki üretken, çeşitli ve sıra dışı üretimleri için.
1913
Rabindranath Tagore
Mükemmel yeteneği ile, batı edebiyatının bir parçası olan kendi İngilizce kelimeleriyle ifade ettiği şiirsel görüşü yoluyla son derece hisli, taze ve güzel dizeleri için.
1914
Ödül verilmemiştir.
1915
Romain Rolland
Edebi eserlerindeki yüksek idealizm ve insanoğlunun değişik yüzlerini sempati ve sevgi ile gerçekçi şekilde betimlediği için.
1916
Verner von Heidenstam
Edebiyatımızda yeni bir çağ açılmasındaki öncü rolü nedeniyle.
1917
Karl Adolph Gjellerup
Yüksek idealizmi ile beslenen çeşitli ve zengin şiirleri için.
Henrik Pontoppidan
Günümüz Danimarka’sındaki yaşamı otantik betimlemelerle yansıttığı için.
1918
Ödül verilmemiştir.
1919
Carl Spitteler
Özellikle destansı nitelik taşıyan romanı Olympian Spring nedeniyle.
1920
Knut Hamsun
Markens Grøde (Dünya Nimeti, Toprağın Bereketi veya Toprak Yeşerince) adlı muazzam çalışması nedeniyle.
1921
Anatole France
Engin insan sempatisi, zarafeti ve tipik fransız mizacı, soylu stili ile karekterize, zengin edebi başarısı tanınmakta.
1922
Jacinto Benavente
İspanyol dramasının ünlü geleneğini devam ettiren tarzı nedeniyle.
1923
William Butler Yeats
Tüm bir ulusun ruhunu yüksek artistik yazım tarzı ile ifade ettiği, daimi ilham dolu şiir yazma sanatı için.
1924
Władysław Reymont
Büyük milli destanı, Chłopi (Köylüler) nedeniyle.
1925
George Bernard Shaw
Sıklıkla şiirsel bir güzellikle sunduğu hiciv içiren; idealizm ve insaniyet ile karakterize çalışmaları için.
1926
Grazia Deledda
Derinlikle ve sempatiyle değindiği genel insani sorunları ve memleketindeki yaşamı tüm netliğiyle ele alan idealist yazıları için.
1927
Henri Bergson
Başarılı yeteneği ile sunduğu, zengin ve zinde fikirleri nedeniyle.
1928
Sigrid Undset
Esasen, Orta Çağ kuzey ülkelerindeki yaşamı güçlü şekilde tasvir ettiği için.
1929
Thomas Mann
Başlıca, çağdaş edebi çalışmaların klasiklerinden biri olarak tanınan, fevkalade romanı Buddenbrooks nedeniyle.
1930
Sinclair Lewis
Akıl ve mizah ile, yeni karakter tiplemeleri yaratmadaki kabiliyeti ve betimleme sanatının canlı ve kuvvetli olması nedeniyle.
1931
Erik Axel Karlfeldt
Erik Axel Karlfeldt’ın şiirselliği nedeniyle.
1932
John Galsworthy
En üst düzeyi The Forsyte Saga eserinde görülen, seçkin anlatı sanatı nedeniyle.
1933
Ivan Bunin
Nesir yazımında klasik Rus geleneklerini taşıyan düzgün sanat becerisi nedeniyle.
1934
Luigi Pirandello
Drama ve betimleme sanatında cesur ve hünerli yazımı için.
1935
Ödül verilmemiştir.
1936
Eugene O’Neill
Orijinal trajedi konsepti ile şekillenen, dramatik çalışmalarındaki güç, dürüstlük ve derin duygular nedeniyle.
1937
Roger Martin du Gard
Çağdaş yaşamının bazı önemli yönlerini ve insani çelişleri gerçekçi ve aynı zamanda yüksek sanatsal gücü ile betimlediği eseri Les Thibault nedeniyle.
1938
Pearl S. Buck
Çin’deki köy yaşamını zengin ve gerçekçi anlatımı ve biyografik şaheseri nedeniyle.
1939
Frans Eemil Sillanpää
Memleketinin köylüsünü derin anlayışı ve onların doğayla ilişkileri ve hayat tarzlarını zarif bir dille tasvir ettiği için.
1940
Ödül verilmemiştir.
1941
Ödül verilmemiştir.
1942
Ödül verilmemiştir.
1943
Ödül verilmemiştir.
1944
Johannes Vilhelm Jensen
Cesur, yeni yaratıcı stil ve geniş entelektüel merak alanının bir arada olduğu; verimli ve güçlü nadir şiirsel hayal gücü nedeniyle.
1945
Gabriela Mistral
Tüm Latin Amerika dünyasının idealist amaçları için adını bir sembol haline getirdiği, güçlü duygulardan ilham alan lirik şiirleri için.
1946
Hermann Hesse
Yazılarındaki geleneksel insanlık idealleri ve stilinin yüksek kalitesi örneklerinde olduğu gibi, cesaret ve anlayış ile büyüyen ilham veren yazıları için.
1947
André Gide
Korkusuz bir hakikat sevdası ve keskin psikolojik anlayışı ile sunduğu insan sorunları ve durumları hakkındaki, kapsamlı ve sanatsal olarak kayda değer yazıları için.
1948
T. S. Eliot
Günümüz şiiri için öncü ve seçkin katkıları için.
1949
William Faulkner
Modern Amerikan romancılığı için sanatsal ve güçlü eşsiz katkıları için.
1950
Bertrand Russell
İnsanlık idealleri ve özgür düşünce konularında, çeşitli ve kayda değer yazıları için.
1951
Pär Lagerkvist
Şiirlerinde insanlığın sonsuz sorularına cevap bulmaya çalıştığı, fikirlerinin bağımsız ve artistik canlılığı için.
1952
François Mauriac
İnsan yaşamının dramını işleyen romanlarındaki, derin bir manevi anlayışı ve sanatsal yoğunluğu için.
1953
Winston Churchill
Tarihi ve biyografik açıklamalarının ustalığı kadar, yüce insani değerleri savunurkenki parlak hatipliği için.
1954
Ernest Hemingway
En son The Old Man and the Sea adlı eseri ile gösterdiği anlatı sanatındaki ustalığı; ve çağdaş stil üzerindeki etkisi için.
1955
Halldór Laxness
Günümüz şiiri için öncü ve seçkin katkıları için.
1956
Juan Ramón Jiménez
İspanyolcada artistik saflığın ve yüksek maneviyatın bir örneği meydana getirdiği, lirik şiirleri için.
1957
Albert Camus
İnsan vicdanının sorularını akıllı bir ağırbaşlılıkla aydınlattığı, önemli ebedi üretimleri için.
1958
Boris Pasternak
Hem çağdaş lirik şiir hem de büyük Rus epik geleneği alanlarındaki önemli başarıları için.
1959
Salvatore Quasimodo
Çağımızın trajik hayat hikâyelerini klasik ateşli ifadeleri ile anlattığı, lirik şiirleri için.
1960
Saint-John Perse
Çağımızın koşullarını düşsel bir üslupla yansıttığı şiirlerinin, akılda süzülen üslubu ve görüntüleri andıran betimlemeleri için.
1961
Ivo Andrić
Takip ettiği konuları ve ülkesinin tarihinden seçtiği insan yazgılarını anlattığı yazılarının, güçlü destansı dili için.
1962

John Steinbeck
Sempatik mizahı ve keskin sosyal algıyı birleştiren gerçekçi ve yaratıcı yazıları için
1963
Giorgos Seferis
Helenistik dünya kültüründen esinlendiği, seçkin lirik yazıları için.
1964
Jean-Paul Sartre
Zengin fikirlerle ve gerçeği arayış ve özgürlük ruhu ile dolu, geniş kapsamlı etki gösteren eserleri için.
1965
Mihail Şolohov
Rus halkının hayatında tarihi bir dönemi anlattığı Tales of the Don adlı eserindeki, sanatsal gücü ve bütünlüğü için.
1966
Shmuel Yosef Agnon
Yahudi halkının yaşamını tema alan, son derece karakteristik anlatı sanatı için.
Leonie Nelly Sachs
İsrail’in kaderini kuvvetli bir etki bırakarak sunan, fevkalade dramatik ve lirik yazıları için.
1967
Miguel Ángel Asturias
Latin Amerika Kızılderililerinin gelenek ve göreneklerini derinlemesine anlattığı, başarılı canlı edebi eserleri için.
1968
Yasunari Kawabata
Son derecede duyarlı bir şekilde tarif ettiği Japon aklının temelini, usta bir anlatı sanatıyla sunduğu için.
1969
Samuel Beckett
Modern insanın yokluğunda ona yükseliş kazandırdığı – roman ve tiyatro oyunlarına yeni bir şekil veren – yazıları için.
1970
Aleksandr Solzhenitsyn
Rus edebiyatının zaruri geleneklerini takip ettiği, etik gücü yüksek çalışmaları için.
1971
Pablo Neruda
Bir kıtanın kaderini ve hayallerini canlandıran şiirleri için.
1972
Heinrich Böll
Onun zamanındaki geniş bakış açısı ve hassas bir beceriyle karakterize Alman edebiyatının yenilenmesine katkıda bulunan yazıları için.
1973
Patrick White
Edebiyata yeni bir alan katan, epik ve psikolojik anlatı sanatı için.
1974
Eyvind Johnson
Çağlarca ve farklı yerler boyunca ileri görüşlü, özgürlüğün teminine katkıda bulunan anlatı sanatı için.
Harry Martinson
Evreni yansıtan ve ayrıntıyı yakalayan yazıları için.
1975
Eugenio Montale
Herhangi bir yanılsama olmaksızın hayata genel bir bakışın izini taşıyan insani değerleri büyük bir sanatsal duyarlılık ile sunduğu, kişilikli şiirleri için.
1976
Saul Bellow
İnsanlık anlayışı ve çağdaş kültürün incelikli analizinin bir arada bulunduğu çalışmaları için.
1977
Vicente Aleixandre
Evrende ve günümüz toplumunda insanların durumunu anlatan, aynı zamanda savaşlar arasında İspanyol şiirinin geleneklerini büyük yenilikler getiren yaratıcı şiirleri için.
1978
Isaac Bashevis Singer
Polonyalı-Yahudi kültürünün geleneksel kökleriyle, hayat için evrensel insani koşulları belirttiği tutkulu anlatı sanatı için.
1979
Odysseas Elytis
Yunan geleneklerinin arkaplanına karşı, entelektüel akıl ve duygusal güç ile betimlenen modern insanın özgürlük ve yaratıcılık için mücadelesini anlattığı şiirleri için.
1980
Czesław Miłosz
Ciddi ihtilafların dünyasındaki insanlığın maruz kaldığı durumu, uzlaşmaz akıl sesleriyle gösterdiği için.
1981
Elias Canetti
Sanatsal gücün ve düşüncelerin zenginliği ve geniş bakış açısıyla karakterize yazıları için.
1982
Gabriel García Márquez
Fantastik ve gerçekçi yazımın bir arada bulunduğu hayal gücünün zengin dünyasından oluşmuş, bir kıtanın hayatı ve ihtilaflarını yansıtan, romanları ve kısa öyküleri için.
1983
William Golding
Günümüz dünyası insanının durumunu aydınlatan; yazılarının çeşitliliği, gerçekçi anlatı sanatının açıklığı ve hayali yazılarının evrenselliği ile karakterize romanları için.
1984
Jaroslav Seifert
Boyun eğmez ruhunun imgesinin özgürlüğünün ve kişilerinin çok yönlü olmasını sağlayan zengin yaratıcılığı ve tazelikle donatılmış şiirleri için.
1985
Claude Simon
İnsan durumunu tarif ettiği vakit, derin bir bilinç ile bir şairin ve bir ressamın yaratıcılığının bir arada bulunduğu romanları için.
1986
Wole Soyinka
Geniş bir kültürel bakış açısı ve şairane bir sezi üslubu ile sunduğu hayatının tiyatrosu için.
1987
Joseph Brodsky
Düşüncelerinin açıklığı ve şiirsel bir yoğunluk ile doldurulmuş, kapsamlı yazarlığı için.
1988
Necib Mahfuz
Tüm insanlık için geçerli bir Arap anlatı sanatı oluşturduğu, nüanstan zengin -işte akılcı bir gerçekçilik, işte belirsizliği andıran- eserleri için.
1989
Camilo José Cela
Şefkatli bir tarzda, insanların zayıflığını zorlayıcı bir vizyon ile sunduğu, zengin ve yoğun nesirleri için.
1990
Octavio Paz
Duyusal anlayışı ve insancıl yönü ile karakterize, geniş ufuklu tutkulu yazıları için.
1991
Nadine Gordimer
Alfred Nobel’in deyişiyle insanlığa büyük yarar sağlayan; görkemli epik yazıları için.
1992
Derek Walcott
Tarihi bir vizyona sahip, çok kültürlülük vaadi içeren, fevkalade parlak şiirsel eserleri için.
1993
Toni Morrison
Amerikan gerçeğinin önemli bir yönüne hayat veren, şiirsel ifadeler ve hayal gücü ile karakterize romanları için.
1994
Kenzaburo Oe
Günümüz insanlığının kötü durumunu kaygılı resmiyle yoğunlaşan; efsane ve gerçeğin karışımından oluşan, şiirsel gücüyle yarattığı hayal dünyası için.
1995
Seamus Heaney
Her gün olan mucizeler ve yaşayan geçmişle yükselttiği, çalışmalarının lirik güzelliği ve etik derinliği için.
1996
Wisława Szymborska
Tarihi ve biyololojik bağlamda insan gerçeğinin tüm kısımlarına ışık tutan, ironik bir hassasiyete sahip şiirleri için.
1997
Dario Fo
Çiğnenen hassasiyetine tutunan ve acı veren bir itibara sahip Orta Çağın soytarılarına öykündüğü yazılarına.
1998
José Saramago
Bizim, aldatıcı gerçekliği sürekli olarak bir kez daha kavrayabilmemizi sağlayan; hayal gücü, merhamet ve ironi ile oluşturduğu kıssaları (parable) için.
1999
Günter Grass
Tarihin unutulmaz yüzlerini resmettiği, şen kara öyküleri için.
2000
Gao Xingjian
Çin roman ve tiyatrosuna yeni yollar açan, keskin bir anlayış ve dilsel yaratıcılığa sahip, evrensel geçerliliği olan eserleri için.
2001
Vidiadhar Surajprasad Naipaul
Bize bastırılmış tarihin varlığını göstermeye çalıştığı eserlerinin, dürüst araştırma ve her iki tarafa eşit mesafeli anlatıya sahip olduğu için.
2002
Imre Kertész
Tarihin barbar keyfiliğine karşı bireyin kırılgan deneyimini anlattığı için.
2003
John Maxwell Coetzee
Analitik zeka ve verimli diyaloglarla yabancılaşmayı anlattığı için.
2004
Elfriede Jelinek
Romanlarındaki seslerin müzikal ahengi ve oyunlarındaki sıra dışı dilsel coşkunlukla toplumun klişelerinin saçmalığını gözler önüne sermesindeki ustalık için.
2005
Harold Pinter
Günlük keşmekeş içindeki uçurumları gözler önüne seren ve zulmün kapalı odalarını açılmaya zorlayan bir yazar.
2006
Orhan Pamuk
Kentinin melankolik ruhunun izlerini sürerken, kültürlerin birbirleriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulduğu için.
2007
Doris Lessing
Parçalanmış bir uygarlığı şüphecilik, tutku ve hayal gücüyle ele alan kadın hareketini destansı bir dille anlattığı için.
2008
J. M. G. Le Clézio
Mevcut medeniyet altında ve ötesinde insanlığın kaşifi, duygusal coşkunun ve şiirsel maceranın, yeni ayrılıkların yazarlığıyla.
2009
Herta Müller
Şiirin yoğunluğu ve nesirin samimiyeti ile, yoksulların dünyasını tasviriyle.
2010
Mario Vargas Llosa
Kişisel direniş, başkaldırı ve yenilginin keskin resmini ve güç yapılarının şemasını çizdiği için.
2011
Tomas Tranströmer
Yoğun, şeffaf tasvirleriyle gerçekliğe taze bir giriş sunduğu için.
2012
Mo Yan
Sanrısal gerçekçilikle halk hikayelerini, tarihi ve şimdiyi kaynaştırmadaki ustalığı için.
2013
Alice Munro
Çağdaş kısa öykü ustasına.
2014
Patrick Modiano
En anlaşılmaz insan kaderlerini uyandırdığı ve işgalin yaşam dünyasını ortaya çıkardığı hafıza sanatı için.
2015
Svetlana Aleksiyeviç
Çok sesli yazıları, zamanımızdaki acı ve yürekliliğin bir eser.
2016
Bob Dylan
Amerikan müzik geleneğinde yeni bir şiirsel ifade yarattığı için.
2017
Kazuo Ishiguro
Büyük duygusal güce sahip romanlarında dünya ile hayali algı arasındaki uçurumu ortaya çıkardığı için.
2018
Olga Tokarczuk
Ansiklopedik tutkuyla sınırların bir yaşam biçimi olarak aşılmasını temsil eden bir anlatı hayal gücü için.
2019
Peter Handke
2020
Louise Glück
Sade güzelliği ile bireysel varoluşu evrensel kılan kusursuz şiirsel sesi için.
2021
Abdulrazak Gurnah
Kültürler ve kıtalar arasındaki uçurumda sömürgeciliğin etkilerine ve mültecinin kaderine uzlaşmaz ve merhametli bir şekilde nüfuz etmesi nedeniyle.
2022
Annie Ernaux
Kişisel hafızanın köklerini, yabancılaşmalarını ve kolektif kısıtlamalarını ortaya çıkarmaktaki cesareti ve klinik keskinliği için.
2023
Jon Fosse
Söylenemeyeni dile getiren yenilikçi oyunları ve düzyazıları için.
2024
Han Kang
Tarihsel travmalarla yüzleşen ve insan yaşamının kırılganlığını ortaya koyan yoğun şiirsel düzyazıları için.