Marcel Proust

Marcel Proust (1871-1922)

20. yüzyılın en etkili yazarlarından biri olarak kabul edilen Marcel Proust, daha çok 1913-1927 yılları arasında yayımlanan ve aristokrasinin çöküşü ve orta sınıfın yükselişi dönemine denk gelen Üçüncü Cumhuriyetçiler yönetimi altında gerçekleşen büyük toplumsal değişimlerini konu edinen yedi ciltlik À la recherche du temps perdu (Kayıp Zamanın İzinde) romanı ile bilinmektedir.

10 Temmuz 1871’de Auteuil’de (Paris, Fransa) doğar. Asıl adı Valentin Louis Georges Eugène Marcel Proust’tur.

Babası Achille Adrien Proust, Avrupa ve Asya’da koleranın nedenlerini ve yayılmasını araştırmakla görevli bir patolog ve epidemioloji uzmanı, annesi Jeanne Clémence Weil ise Alsace’li zengin bir Yahudi ailenin kızıdır.

İki çocuklu bir ailenin büyük oğludur, Robert isminde bir kardeşi vardır.

9 yaşında iken ilk ciddi astım nöbetini geçirir, o günlerden sonra hasta bir çocuk olarak kabul edilir. Çocukluğunun büyük bir kısmını -ileride Kayıp Zamanın İzinde‘de sıkça bahsedeceği hayali Combray Köyü’ne esin kaynağı olacak olan- Illiers’de bir çiftlikte tatil yaparak geçirir.

1882’de Proust Lycée Condorcet lisesine yazılır, burada edebiyat yeteneğiyle ön plana çıkarak ödül almışsa da hastalığı yüzünden eğitimini yarım bırakmak zorunda kalır. Daha okuldayken dergilerde yazıları çıkmaya başlar.

Ailesinin ekonomik desteği sayesinde Paris salon ortamlarında yakaladığı ilişkiler onu züppeleştirir. İlk eşcinsel hisleri bu ortamlarda oluşmaya başlar, nihayetinde de 1894’de yine salon ortamında tanıştığı müzisyen Reynaldo Hahn ile ilişki yaşar.

1889 -1890 yılları arasında Fransız ordusunda askerlik yapar.

1890’da okul arkadaşlarıyla birlikte Le Banquet dergisini kurar ve edebiyat eleştirileri kalem alır.

1895’te felsefe lisansı diplomasını alır. Bu tarihten sonra uzun yıllar Thomas Carlyle, Ralph Waldo Emerson ve John Ruskin okur. Kendisinden çok etkilendiği Ruskin konusunda oldukça uzmanlaşır ve 1904’de The Bible of Amiens (La Bible d’Amiens – Amiens İncili), 1906’da da Sesame and Lilies (Sésame et les Lys – Susam ve Zambaklar, Çev. Türkan Turgut, Ebabil Yayıncılık, 2005) eserlerini önsözler yazarak Fransızcaya çevirir. Hem çeviriler hem de önsözler hakkında oldukça başarılı bulunur ve defalarca övgüler alır.

Ruskin dışında en çok etkilendiği sanatçılar Saint-Simon, Montaigne, Stendhal, Flaubert, George Eliot, Dostoevsky ve Tolstoy‘dur.

1896’da dergilerde yayımlanan yazılarından oluşan ve önsözünü Anatole France’ın yazdığı Les Plaisirs et les Jours adlı ilk eseri (derleme) yayımlanır. Aldığı kötü eleştiriler yüzünden aynı yıl çalışmaya başladığı ve ancak ölümünden sonra 1954’te yayımlanacak olan Jean Santeuil adlı romanını 1899’da tamamen rafa kaldırır.

1896 yılında babasının baskılarından dolayı Bibliothèque Mazarine (Mazarine Kütüphanesi)’de gönüllü işe girer. Kısa süre sonra hastalık izni almayı başarır ve bir daha da hiçbir işte çalışmaz, annesi ve babasının ölümüne kadar onlarla yaşar.

1900-1905 yılları onun için zor yıllardır; 1903’te Robert evlenip evden ayrılır, aynı yıl babasını kaybeder. Ancak, onu derinden sarsan 1905’te annesinin ölümü olur. Ancak, annesi ölmeden önce ona yüklüce bir miras bırakır.

1908 onun edebiyat anlamında hızlandığı yıllardır. Bir çok dergide pastişleri yayımlanmaya başlar. Aynı yıl À la recherche du temps perdu’yü yazmaya koyulur.

1913’te Du côté de chez Swann, 1919’da da À l’ombre des jeunes filles en fleurs yayımlanır ve bu eser 1919’da Prix Goncourt (Goncourt Ödülü)’a değer görülür.

Sağlığı giderek daha da kötüleşen Proust, son üç yılını çoğunlukla yatak odasında geçirir. Gündüzleri uyur, geceleri romanını tamamlamak için çalışır.

1921-1922’de Le Côté de Guermantes ile Sodome et Gomorrhe yayımlanır.

1922 Ekim ayı başında bir bronşit krizi geçirir, ardından da zatürreye yakalanır. 18 Kasım 1922’de de Chaillot’da (Paris, Fransa) akciğer apsesinden ölür. Cenazesi Paris’teki Père Lachaise Mezarlığı’na defnedilir.

Eşcinsel olan Proust, eşcinsellik temasını eserlerinde açıkça ve uzun uzadıya işleyen ilk Avrupalı romancıdır.

Adı Fransa’da bir çok sokağa, parka, kültür binalarına verilen Proust için ülkenin bir çok yerinde bir çok etkinlik düzenlenmektedir.

Hôtel Littéraire Le Swann ve Fontaine Haussmann kitabevi tarafından 2015’den bu yana her yıl 'Marcel Proust üzerine yazılmış bir esere' Prix Céleste Albaret (Celeste Albaret Ödülü) ile Cercle littéraire proustien de Cabourg-Balbec tarafından 2001 yılından bu yana da her iki yılda bir 'Marcel Proust'un eserlerinin tanıtımına veya onunla ilgili derinlikli çalışmalara' Prix de la Madeleine d’or (Prix du Cercle Littéraire Proustien) Altın Madeleine Ödülü (Proust Edebiyat çevresi Ödülü) verilmektedir. 1972-1994 yılları arasında her yıl Cabourg Belediye Meclisi (Normandiya, Fransa) tarafından 'Marcel Proust'un çalışmalarını çağrıştıran bir esere' Prix Marcel-Proust (Marcel Proust Ödülü) verilmiştir.

Marcel Proust ile ilgili sayısız çalışma bulunmakta olup dilimizde hakkında yazılmış kaynaklardan tespit edebildiklerim:

• Marcel Proust: Bir Yaşam (Edmund White, Çev. Fırat Demir, Edebi Şeyler Yayınları, 2019)
• Marcel Proust (Adam Watt, Çev. Burcu Tümkaya, Runik Kitap, 2021)
• Marcel Proust ya da Bir Roman Yaratmak (Mehmet Rifat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009)

Eserleri:

• 1896 Les Plaisirs et les Jours (Hazlar ve Günler, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 2019)
• 1913-192727 À la recherche du temps perdu (Kayıp Zamanın İzinde)
  • 1913 Du côté de chez Swann (Swann’ların Tarafı, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 1999) Du côté de chez Swann‘ın ikinci bölümü Un amour de Swann adı ile Fransa’da ayrı bir roman olarak basılmıştır. (Swann’ın Bir Aşkı, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 2020)
  • 1919 À l’ombre des jeunes filles en fleurs (Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 1996)
  • 1920-1921 Le Côté de Guermantes (2 cilt) (Guermantes Tarafı, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 1997)
  • 1921-1922 Sodome et Gomorrhe (2 cilt) (Sodom ve Gomorra, Çev. Rosa Hakmen,Ahmet Güntan, Yapı Kredi Yayınları, 1997)
  • 1923 La Prisonnière (Mahpus, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 2001)
  • 1925 La Fugitive Albertine disparue (Albertine Kayıp, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 2001)
  • 1927 Le Temps retrouvé (Yakalanan Zaman, Çev. Rosa Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 2001)
• 1919 Pastiches et mélanges [Pastişler ve Karışımlar]
• 1954 Contre Sainte-Beuve (Sainte – Beuve’e Karşı, Çev. Rosa Hakmen, Doğu Batı Yayınları, 2006)
• 1954 Jean Santeuil (1896’da başlamış ancak tamamlamamıştır)
• Les 75 feuillets et autres manuscrits inédits

Bu eserlerin dışında kalan yazılarından, mektuplardan derlenen eserler de bulunmakta:

• Okuma Üzerine (Çev. Işık Ergüden, Nisan Yayınları, 1997) John Ruskin’in Sésame et les Lys eserinin 1906’da yaptığı Fransızca çevirisine Sur La Lecture adıyla yazdığı önsöz. (Okumalarda benKapra Yayıncılık‘tan Okuma Üzerine adıyla çıkan Derya Gökçe Baskıcı çevirisini esas aldım)
• Edebiyat ve Sanat Yazıları (Çev. Rosa Hakmen, Doğu Batı Yayınları, 2015)
• Üst Kat Komşusuna Mektuplar (Çev. Elif Gökteke, Yapı Kredi Yayınları, 2015)
• Kayıp Zamanın Etrafında (Çev. Didem Nur Güngören, Everest Yayınları, 2016)
• Lemoine Vakası (Çev. Gizem Yazlı, Palto Yayınevi, 2017)
• ‘Kalan Son Güzel Kağıdım’ (Çev. Ayşenaz Cengiz, Yapı Kredi Yayınları, 2018)
• Prenses’e Mektuplar (1917-1922) (Çev. Aysel Bora, Kırmızı Kedi Yayınevi, 2018)
• Vikont’un Ölümü (Çev. Haydar Rifat, Altıkırkbeş Yayınları, 2021)

Okumalar